وقف‌نامه ربع رشیدی

توضیحات

“الوقفيه الرشيديه بخط الواقف في بيان شرايط امورالوقف و المصارف” معروف به وقفنامه ربع رشیدی، اثری مکتوب از دوره ایلخانان مغول در اواخر قرن هفتم و ابتدای قرن هشتم هجری قمری، توسط دانشمند بزرگ و عالم ایرانی اسلامی خواجه رشید الدین فضا الله همدانی وزیر غازان خان در تبریز نگارش شده است؛ این وقفنامه به عنوان سند بسیار مهم و ارزشمندی است که از طرف یونسکو در کنار آثاری چون شاهنامه بایسنقری و التفهیم ابوریحان بیرونی در فهرست برنامه حافظه جهانی در سال ۱۳۸۶ ثبت شده است این سند به تبیین نظام مدیریتی، تشکیلات اداری، مالی و شرایط وقف و مصرف مجموعه بزرگ علمی ربع رشیدی می پردازد؛ در اواخر قرن هفتم هجری قمری و در زمان غازان خان ایلخانی، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی به عنوان وزیر ایلخان و براي سازماندهی، تمرکز و تداوم تحقیقات و فعالیت‌هاي فرهنگی و علمی، یک مجموعه بزرگ علمی، آموزشی و پژوهشی به نام ربع رشیدي تأسیس کرد. این بنیاد عظیم به صورت شهرکی علمی در حومه شهر تبریز ساخته شد و شامل کتابخانه، مدرسه، بیمارستان، مدارس عالی، پرورشگاه، کارگاههاي صنعتی و خانه و مساکن و حمام و باغ‌های گیاه شناسی، کارخانه رنگرزی و دارالضرب بود. خواجه براي تأمین پشتوانه مالی و براي اداره این مؤسسات بزرگ، دارایی‌هاي زیادي را وقف ربع رشیدي کرد و براي سازماندهی و اداره ربع و موقوفات، این وقفنامه‌ها را تنظیم کرد. اين وقفنامه، فهرست جامعي از موقوفات، هزينه‌ها و برنامه‌هاي اداري و مالي را تبيين مي‌كند. وقفنامه ربع رشيدي در ۳۸۲ صفحه روی کاغذ خانبالیغ نگاشته شده كه ابتداي آن تا پايان فصل هفدهم وقفنامه به خط خواجه، توسط عبدالله بن عمر بن محمد التبريزي الحسني، حاكم وقت تبريز و دو نفر ديگر كتابت شده است. قطع این نسخه خطی رحلی (۳۶ در ۲۷ سانتی متر) است. نسخه اصلي اين وقفنامه كه اكنون در كتابخانه ملي(مركزي) تبريز نگهداري و محافظت مي‌شود تا سال ۱۳۴۸ در دست بازماندگان مرحوم حاجي ذكاءالدوله سراجمير، ساكن تبريز بوده است كه در سال مذكور به وسيله انجمن آثار ملي، از اين خانواده خريداري و از روي آن عكسبرداري شد و در هزار نسخه در سال ۱۳۵۰ منتشر شد بر اصالت این نسخه علما، دانشمندان و دیوانیان زیادی از جمله علامه حلی (۶۴۸- ۷۲۶ ق) گواهی داده‌اند. یکبار نیز در سال ۱۳۹۳ با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه و شهرداری تبریز چاپ گردید.
کتاب حاضر متن حروفچینی شده این اثر فرهنگی سترگ است که توسط دانشمندان آقایان دکتر مجتبی مینوی و دکتر ایرج افشار پیراسته و در سال ۱۳۵۶ توسط انجمن حفظ آثار ملی ایران به طبع رسیده است.